تشویق و تنبیه
یکی از روشهای مهم در تربیت اسلامی روش تشویق است کما این که مسئله تنبیه نیز در تعلیم و تربیت اسلامی از جایگاه خاصی برخوردار است . اصولاً اساس کار انبیاء (ع) بر تبشیر و انزار قرار داشت . البته از نظر تربیت اسلامی تشویق و تبشیر مقدم و بیشتر بر تنبیه و انزار است . انسان ذاتاً تمایل دارد که مورد تشویق و تحسین قرار گیرد و باید از این تمایل که ریشه در گرایش کمال وجودی انسان دارد در راه تربیت بهره برداری کرد . چه بسا یک آفرین و یک احسن ، فرد را به جنب و جوش وا داشته و او را به انجام کارهای پسندیده تشویق کند .
در آزمایشی که از عده ای دانش آموز به عمل آمد آنها را به چند گروه تقسیم کردند . گروهی که مورد تشویق قرار می گرفتند ، روز به روز پیشرفت می کردند ولی سایرگروهها ( که مورد تشویق نبودند و یا ملامت می شدند ) چنین نبودند.
در تشویق نکات زیر باید مراعات شود :
عمل نیک شخص مورد تحسین قرار گیرد – نه شخص او
– علت تشویق معین شود
– فرد احساس کند که تشویق حق اوست
– تشویق صورت رشوه به خود نگیرد
– تشویق گاه به گاه باشد نه دائماً
– تشویق در حضور جمع انجام گیرد
– تشویق از حد لازم تجاوز نشود که سبب غرور و نامتعادل کردن توقعات می شود
– تشویق وسیله است و نباید تبدیل به هدف وغایت شود
– تشویق مناسب با سن ، متفاوت می شود .
.
تنبیه نیز یکی از روشهای تربیتی است که معمولاً مکاتب تربیتی دچار افراط و تفریط شده اند ولی مکتب اسلام در این زمینه در حد اعتدال و حد وسط را برگزیده است ژان ژاک رو سو معتقد است که در تربیت کودکان نیاز به تنبیه و مجازات نیست هربرت اپسنسو نیز بهترین وسیله تنبیهی را این می داند که فرد نتیجه کارهای خود را به طور طبیعی ببیند و از طرفی بعضی راه افراط را در پیش گرفته اند و تنبیه های زیانباری را در راه تربیت پیشنهاد می کنند ولی اسلام حد متعادل را پیشنهاد می کند . شخصی خدمت امیرالمؤمنین (ع) شکایت کرد که پسر (شلوغ و بی تربیتی ) دارم . حضرت فرمود او را نزن ، با او قهر کن ولی قهر را طولانی کن و خلاصه اینکه اسلام تنبیه را رد نمی کند .
نکاتی که باید در تنبیه مورد توجه قرار گیرد :
– تنبیه بدنی تجویز نمی شود
– تنبیه آخرین روش تربیتی است
-در جمع اعمال نشود .
– علت تنبیه قبلاً کشف شده و طرف را متوجه آن نموده باشیم
– عمل بد متربی باید مورد تقبیح قرار گیرد نه شخصیت او
– از زیاده روی خود داری شود .
– در هنگام تنبیه خوب است دیگری واسطه شود تا تنبیه انجام نشود .
– تنبیه به صورت مضاعف نباشد ( یعنی متربی هم از برنامه های مورد علاقه ی خود محروم شود و هم ملامت و سرزنش شود و …)
جزوه تعلیم و تربیت رضا محمدی